We hebben allemaal het vermogen om ons zaken in te beelden en moeten voortdurend betekenis geven aan alles wat rond ons gebeurt. Wanneer deze ervaringen heftiger worden, langer duren en samengaan met depressie, manie of veranderingen in ons denken en onze motivatie, kunnen er problemen ontstaan.

Soms gaan psychotische ervaringen zo overheersen dat je aan niets anders meer kunt denken en ze heel je doen en laten beïnvloeden.

Je kunt bijvoorbeeld niet meer loskomen van het idee dat je buren je begluren of dat iemand je achtervolgt. We spreken van een volle psychose wanneer psychotische ervaringen je leven zo erg gaan beheersen dat je in het dagelijks leven niet meer functioneert en je geen onderscheid meer kunt maken tussen waan en werkelijkheid.

Symptomen

Een psychose is altijd anders. Het is een mix van symptomen, en bij elke persoon is deze mix anders.

Bij psychotische stoornissen maken we een onderscheid tussen de psychotische symptomen, de bijkomende affectieve symptomen, cognitieve functiestoornissen en motivatieproblemen.

• Hallucinaties en wanen
  Een hallucinatie is een zintuiglijke waarneming zonder externe prikkel. Iemand kan iets horen, zien, voelen of ruiken zonder dat anderen dit ook waarnemen. Een waan is een sterke, emotioneel geladen overtuiging die niet realistisch is en niet overeenstemt met de overtuigingen van mensen in de omgeving.

• Affectieve symptomen
  Dit zijn veranderende gevoelens.

  • Een uitgelaten gevoel of gevoelens van euforie zoals bij manie

  • Er kan ook sprake zijn van een depressieve stemming met overheersende somberheid en interesseverlies.
    
    Deze klachten gaan doorgaans samen met de psychotische symptomen. Depressieve klachten en angst spelen ook een rol in het ontstaan van een psychose.

• Cognitieve problemen
  Deze problemen zijn bij iedereen anders. Klachten kunnen zich op meerdere domeinen voordoen

  • verwerkingssnelheid

  • aandacht en concentratie

  • leervermogen

  • werkgeheugen

  • probleemoplossend vermogen
    Bij psychose is ook het sociale vermogen vaak aangetast. Het lukt dan bijvoorbeeld moeilijk om de toon te interpreteren van een gesprek of om gelaatsuitdrukkingen te herkennen.

• Motivatieproblemen
  Worden soms ook negatieve symptomen genoemd. Het lukt dan niet meer om de dagelijkse dingen te doen die van je verwacht worden. Zaken zoals

  • initiatief nemen

  • plannen maken

  • beslissingen nemen gaan moeilijker. Deze motivatieproblemen kunnen een gevolg zijn van psychose, maar ook in een vroege fase al ontstaan en onderdeel zijn van de psychose.

Oorzaken

Genetische factoren en factoren voor en rond de geboorte spelen een rol. Daarnaast is er een grote invloed van omgevingsfactoren en psychologische factoren.

Risicofactoren voor het ontstaan van een psychose zijn

• traumatische ervaringen in de kindertijd

• gebruik van bepaalde drugs

• de neiging hebben om snel conclusies te trekken

• sociaal isolement

Een psychose ontstaat door een complexe wisselwerking tussen risicofactoren.

Onderzoeken

Bij het vaststellen van psychose wordt gekeken welke symptomen aanwezig zijn, in welke mate en hoe deze het functioneren bemoeilijken.

Aan de hand van het resultaat kan al dan niet een diagnose gesteld worden, bijvoorbeeld

• een waanstoornis (psychose met vooral wanen)

• bipolaire stoornis (psychosesymptomen met veel manie)

• schizofrenie (psychosestoornis met veel motivatieproblemen en cognitieve functiebeperkingen over een langere tijd)

• kortdurende psychotische stoornis …

Er is veel kritiek op deze diagnoses, omdat ze niet altijd iets zeggen over je eigen unieke verhaal, je karakter en je specifieke gevoeligheden en kwetsbaarheden.

Zogenaamde gepersonaliseerde diagnostiek geeft meer handvatten naar behandeling en aanpak toe en bestaat uit het beschrijven van de factoren die bij een patiënt van invloed zijn (geweest) op het ontstaan, uitlokken en in stand houden van de psychose.

Ook belemmerende en beschermende persoonlijke en externe factoren worden hierbij verkend. Onder andere de volgende kenmerken zijn dan relevant: traumatische ervaringen en posttraumatische klachten, recente stressvolle levensgebeurtenissen, middelengebruik, sociale steun in de naaste omgeving en persoonskenmerken.

Behandelingen

Psycho-educatie is heel belangrijk. Meer inzicht in het functioneren en in de belemmerende en bevorderende externe en persoonlijke factoren geeft de patiënt meer mogelijkheden tot zelfmanagement en om mee keuzes te maken in het behandelingstraject.

In de huidige geestelijke gezondheidszorg wordt naast het behandelen van symptomen veel aandacht besteed aan maatschappelijk en persoonlijk herstel. Hoe kan iemand terug zelfstandig in de maatschappij wonen? Wat met werken en relaties? Hoe kan je weer grip krijgen op je leven?

Er zijn 5 fasen van psychose en herstel: de vroege fase, de overweldigende fase, worstelen met psychosegevoeligheid, leven met psychosegevoeligheid en leven voorbij de psychosegevoeligheid. In elke fase staan andere behandeldoelen voorop.

• Vroege fase

  • Psycho-educatie en zicht krijgen op triggers .

  • Voor specifieke problemen kan psychotherapie helpen.

• Wanneer de psychose overweldigend wordt
  Klemtoon op het voorkomen van crisis en het dempen van de psychose.
  Een arts kan medicatie voorschrijven. In deze fase moet rekening gehouden worden met de naasten. Vaak hebben zij ondersteuning nodig. Een opname – vrijwillig of gedwongen – kan nodig zijn.

• Worstelen met psychosegevoeligheid

• Leven met psychosegevoeligheid
  Hervinden van perspectief, hoop, zingeving en zelfvertrouwen is doorslaggevend. Wie hulp aanvaardt, zal merken dat een combinatie van voorlichting, contact met ervaringsdeskundigen, medicatie en therapie ervoor zorgt dat er na de psychose weer toekomst is.

• Laatste herstelfase
  Als je weet wat je grenzen zijn en hoe je met je psychotische kwetsbaarheid kunt omgaan, kan er een zekere rust en aanvaarding komen. In deze laatste herstelfase hebben mensen doorgaans een goed zicht op wat ze kunnen doen om een psychose te voorkomen en heeft de psychose een plaats gekregen in het leven. In samenspraak met je arts kan de medicatie afgebouwd worden.

Gespecialiseerde artsen

Bekijk hier alle gespecialiseerde artsen